پول بدون پشتوانه؛ چرا و چگونه؟

تعریف پشتوانه پول

پشتوانه پول به معنی دارایی‌ها و منابعی است که یک پول را پشتیبانی می‌کند و ارزش آن را تضمین می‌کند. پشتوانه پول عبارت است از اینکه شما در قبال پرداخت مقدار معینی از پول به بانک، چه مقدار از کالای دیگری را دریافت می کنید. در آخرین اصلاح قوانین پولی و بانکی ایران که سال 96 تدوین شده است. هر یک ریال ایران معادل ۰.۰۱۰۸۰۵۵ گرم طلای خالص است و طلا به عنوان پشتوانه پول ایران معرفی شده است. در سایر کشور ها هم موارد مختلفی به عنوان پشتوانه پول معرفی شده است؛ اما در عمل تمامی پول های فیات، پول بدون پشتوانه هستند که در این مقاله به بررسی دلایل آن می پردازیم.

تاریخچه

در گذشته مبادلات اقتصادی بر اساس کالا های موجود بین طرفین قرارداد انجام می شد و به اصطلاح مردم معامله کالا به کالا انجام می دادند. این شیوه از معاملات مشکلات خاصی را به همراه داشت، و مبادلات مردم را سخت کرده بود؛ زیرا گاهی فروشنده به کالای خریدار احتیاج نداشت. پس از آن مردم برخی از کالا ها را به عنوان کالای مرجع قرار دادند و برای معامله از آن استفاده می کردند. طلا، نقره، چای، پشم گوسفند و … از جمله این موارد بودند.
پس از گذشت زمان طلا و نقره به عنوان کالای مورد قبول بین تمامی مردم مورد معامله قرار گرفت. ولی باز هم مشکلاتی را به همراه داشت. امکان سرقت پول، سختی حمل و نقل، امکان دستکاری در آلیاژ و عیار، کوچک کردن سکه و … مسائلی بود که معاملات را سخت کرده بود.
به این دلایل بانک ها اقدام به صدور برگه هایی کردند که نشان دهنده ما به ازای طلایی بود که نزد آن ها نگهداری می شد. افراد طلای خود را به بانک تحویل می دادند و در ازای آن یک برگه از بانک دریافت می کردند که ارزش آن معادل طلایی بود که در بانک سپرده شده است. این برگه ها همان پول کاغذی است که ما از آن استفاده می کنیم. پشتوانه پول کاغذی همان طلایی بود که در بانک ذخیره شده.

آیا پول ها پشتوانه دارند؟

همان طور که گفته شد در کشور های مختلف، پشتوانه های مختلفی (اغلب طلا) برای پول اعلام می شود. اما این پشتوانه مشکلاتی را در اقتصاد به وجود می آورد. دولت ها برای خرج های خود با کمبود منابع مواجه می شوند، سرعت گردش پول به شدت کاهش پیدا می کند، صرفه اقتصادی فعالیت ها کاهش پیدا می کند، حقوق ها به موقع پرداخت نمی شود و … . این موارد دولت ها را به این سمت سوق می دهد تا پول بدون پشتوانه چاپ کنند.
پول های فیات در دنیا که قبلا به اعتبار طلا منتشر می شد؛ تبدیل به پول های بدون پشتوانه ای شدند که به اعتبار دولت های مرکزی چاپ می شود. اعتبار این پول های بدون پشتوانه همان اعتبار دولت و بانک مرکزی یک کشور بوده و در ازای پرداخت پول به بانک مرکزی، شما کالای خاصی را تحویل نخواهید گرفت. دلار، یورو، پوند، ین، روبل و … پول های بدون پشتوانه ای هستند که به اعتبار دولت و بانک مرکزی کشور ها چاپ و منتشر شده اند.
در حال حاضر پول های بدون پشتوانه دیگری نیز تحت عنوان رمز ارزها در حال انتشار است. برای هرکدام از رمز ارزها که پول بدون پشتوانه هستند؛ کارکرد خاصی در نظر گرفته شده است. ماهیت رمز ارزها موضوعی پیچیده است که خارج از موضوع این مقاله بوده، ولی از آنها به عنوان یک پول بدون پشتوانه یاد می شود. زمانی که شما یک بیت کوین یا سایر رمز ارزها (اتریوم، بایننس چین، ریپل و …) را خریداری می کنید؛ ما به ازای خاصی در قبال آن دریافت نخواهید کرد. اعتبار این پول بدون پشتوانه به شبکه و میزان مقبولیت آن در میان مردم است و در صورتی که اقبال عمومی برای آن از بین برود؛ چون پشتوانه ای برای این پول وجود نداشته، قیمت رمز ارز کاهش پیدا می کند و حتی از بین می رود.
انتشار پول های بدون پشتوانه، مشکلات قبلی که در این زمینه وجود داشت را حل کرده و باعث گسترش فعالیت های مالی شد.

مزایا و معایت پول بدون پشتوانه

پول بدون پشتوانه در اقتصاد هم مزایا دارد هم معایت. بسته به سیاست گذاری های یک کشور در استفاده از پول بدون پشتوانه یکی از این دو به دیگری غلبه پیدا می کند. در ادامه تعدادی از مزایا و معایت پول بدون پشتوانه را احصا می کنیم:

مزایا

• سرعت و آسانی در انتقال پول: زمانی که پول بدون پشتوانه استفاده می‌شود، پروسه انتقال پول بسیار سریع و کوتاه است و نیازی به بررسی پشتوانه و انتقال دارایی‌های واقعی پول نیست.
• مقبولیت عمومی: همگان می توانند به راحتی از پول بدون پشتوانه استفاده کنند. حتی برخی از پول های بدون پشتوانه بین المللی هستند ولی پول پشتوانه دار در تمامی مناطق مقبولیت و مطلوبیت کافی را ندارد؛ زیرا استفاده از آن سخت تر از پول بدون پشتوانه است.
• حلال مسائل اقتصادی: زمانی که دولت می خواهد دیون خود را پرداخت کند ولی پشتوانه ای برای انتشار پول ندارد؛ می تواند با انتشار پول بدون پشتوانه این کار را انجام دهد و نظام اقتصادی کشور را معطل تأمین پشتوانه برای پول نکند.

معایب

• عدم تضمین ارزش پول: یکی از مهم ترین معایب پول بدون پشتوانه این است که ارزش پول شما تضمین شده نیست و در صورت بروز مسائل سیاسی و اقتصادی مختلف، ارزش آن تغییر می کند.
• ایجاد تورم: یکی از آثار انتشار پول بدون پشتوانه، خلق نقدینگی و به طبع آن افزایش نرخ تورم است. دولت ها اگر بر اساس ظرفیت اقتصادی خود، اقدام به انتشار پول بدون پشتوانه بکنند؛ تورم کوچکی ایجاد می شود که می تواند موتور محرک فعالیت های اقتصادی باشد، ولی در صورت انتشار حجم بالایی از پول بدون پشتوانه کشور با مسئله تورم مواجه خواهد شد.

سرمایه گذاری با توجه به ارزش پول

زمانی که پول بدون پشتوانه زیادی وارد بازار شود و ارزش پول کاهش چشمگیری پیدا کند؛ سرمایه گذاری کردن در بازار هایی که سرعت رشدشان بیشتر از سرعت کاهش ارزش پول است، سرمایه گذاری در ارزهای دیگر همواره ریسک های مختص به خودش را به همراه دارد و مستلزم تخصص زیادی است. اما سرمایه گذاری در بازار سرمایه ریسک کمتری دارد و با توجه به تورمی که به واسطه کاهش ارزش پول رخ میدهد احتمال رشد بالاتری را دارد.

جمع بندی

پول به عنوان اصلی ترین رکن در نظام اقتصادی جوامع به مرور زمان به تکامل رسیده و کارکرد های آن به مرور زمان عوض شده است. از ابتدایی ترین حالت که مبادله کالا به کالا بوده تا استفاده از رمز ارز ها که مصداق بارز پول بدون پشتوانه هستند گویای این سیر است.
در حال حاضر دولت ها به منظور تسلط بیشتر روی اقتصاد کشور و اعمال تصمیمات حاکمیتی، اقدام به انتشار پول بدون پشتوانه می کنند تا بتوانند مسائل خود را حل کنند. این انتشار در کنار مزایایی که برای نظام اقتصادی کشور ها دارد به مرور زمان ارزش پول را کاهش می دهد و حجم نقدینگی در کشور را بالا میبرد.
در کشور هایی که سیاست های پولی و مالی قدرتمندی وجود ندارد؛ انتشار پول بدون پشتوانه باعث ایجاد تورم و بحران های اقتصادی می شود که کنترل آن به راحتی امکان پذیر نیست. از طرفی مردم هم برای اینکه ارزش دارایی خود را حفظ کنند؛ میزان استفاده از پول ملی خود را کاهش داده و به سمت سایر پول ها که قدرت بالاتری دارند می روند.