مالی رفتاری، بررسی نحوه تأثیر احساسات، تعصبات و سایر عوامل روانی بر تصمیمات مالی است که رفتار افراد در مواجهه با شرایط اقتصادی مورد بررسی قرار می‌دهد. این حوزه در علم مالی کمتر شناخته شده است و یک رشته نوظهور در حوزه علوم مالی و اقتصادی است. مالی رفتاری سعی در درک این دارد که چرا افراد در تصمیمات مالی خود، علی‌رغم دسترسی به تمام اطلاعات لازم؛ عمدتاً تصمیمات نادرست و غیر بهینه می‌گیرند.
این رویکرد بر این اصل تأکید دارد که افراد برای تصمیم‌گیری‌های خود از عقل و منطق استفاده نمی‌کنند و در واقع، تصمیماتشان تحت تأثیر عوامل روانی و اجتماعی قرار می‌گیرند. به عنوان مثال، ترس و اضطراب می‌توانند باعث شوند که در زمانی که بازارهای مالی رو به پایین هستند، سهام خود را بفروشید، حتی اگر تاریخ نشان دهد که بازارها به مرور زمان بهبود می‌یابند. به طور مشابه، حرص و اطمینان زیاد می‌تواند باعث شود که خطر زیادی بپذیرید که ممکن است باعث خسارت‌های قابل توجهی شود.
چند مثال از تأثیر مالی رفتاری بر تصمیمات مالی
برای اینکه با اهمیت مالی رفتاری بیشتر آشنا شوید، در ادامه به بررسی تعدادی از مثال‌های مرتبط با این حوزه می‌پردازیم:
• به عنوان مثال، در مالی رفتاری، مفهوم “عدم تقارن” بسیار مهم است. عدم تقارن به این معنی است که افراد در مواجهه با خسارت و سود، به خسارت بیشتر از سود اهمیت می‌دهند. به عبارت دیگر، افراد در تصمیماتشان بیشتر به این فکر می‌کنند که چه چیزی را از دست می‌دهند تا اینکه چه چیزی را به دست می‌آورند. این مفهوم در تصمیمات سرمایه‌گذاری و خرید و فروش دارایی‌ها مهم است و می‌تواند به ما کمک کند تا تصمیمات بهتری بگیریم.
• فرض کنید که قیمت بلیط سینما 50 هزار تومان است و شما یک بلیط برای تماشای فیلم خریده‌اید؛ در حالت اول بلیط سینما را در خانه جا گذاشته و فراموش کرده تا آن را با خود به سینما بیاورید. مجبور می‌شوید تا یک بلیط دیگر خریداری کنید. در حالت دوم دم گیشه سینما پسر بچه‌ای را می‌بینید که پول ندارد تا بلیط تهیه کند و برای او یک بلیط می‌خرید. در هر دو حالت شما برای دیدن یک فیلم 100 هزار تومان هزینه کرده‌اید. آیا در ذهن شما اثر این دو با هم برابر است؟
این مثال‌ها تنها چند نمونه از تأثیرات مالی رفتاری بر تصمیمات مالی هستند. تأثیرات احساسات، تعصبات شناختی، عوامل اجتماعی و فرهنگی و سایر عوامل روانی بر تصمیمات مالی ما بسیار پیچیده هستند. بهترین راه برای جلوگیری از این تأثیرات، آگاهی و شناخت کافی درباره مالی رفتاری است.
سوگیری‌های مالی رفتاری
سوگیری‌های مالی رفتاری به شیوه‌هایی گفته می‌شود که در فرآیند تصمیم‌گیری ما می‌توانند به وجود بیایند و باعث از دست دادن فرصت‌های سودآور و اتخاذ تصمیمات نادرست شوند. متخصصان حوزه مالی این سوگیری‌ها را دسته بندی کرده و به بررسی هر کدام پرداخته‌اند. برخی از انواع سوگیری‌های مالی رفتاری عبارتند از:
1. سوگیری تأیید: این سوگیری بر این اساس است که ما به دنبال تأیید تصمیمات قبلی خود هستیم، حتی اگر این تصمیمات نادرست باشند. به عنوان مثال، اگر یک شخص در گذشته تصمیم گرفته باشد که در سهام شرکت X سرمایه‌گذاری کند و سهام این شرکت قیمت خود را از دست داده باشد؛ او ممکن است به دلیل سوگیری تأیید، دوباره به سرمایه‌گذاری در این شرکت پرداخته و تصمیم نادرستی را تکرار کند.
2. سوگیری تأثیر گذاری: این سوگیری به این معنا است که ما به تصمیمات دیگران توجه زیادی می‌کنیم و تصمیمات خود را بر اساس آن‌ها می‌گیریم، حتی اگر این تصمیمات نامناسب باشند. به عنوان مثال، اگر یک شخص به دلیل تأثیر گذاری اطرافیانش، تصمیم گیری کند که در بازار سهام سرمایه‌گذاری نکند، ممکن است از دسترسی به فرصت‌های سودآوری که در بازار سهام وجود دارد، بازماند.
3. سوگیری انحراف توجه: این سوگیری به این معنا است که ما به بخش‌های خاصی از اطلاعات توجه زیادی می‌کنیم و بخش‌های دیگر را نادیده می‌گیریم. به عنوان مثال، اگر یک شخص بخشی از اطلاعات مربوط به یک فرصت سرمایه‌گذاری را دریافت کند و بخش‌های دیگر را نادیده بگیرد، ممکن است تصمیمی بگیرد که با اطلاعات کامل و منطقی مطابقت نداشته باشد.
4. سوگیری تأثیر هزینه: این سوگیری به این معنا است که ما به هزینه‌های گذشته خود توجه زیادی می‌کنیم و تصمیمات خود را بر اساس آن‌ها می‌گیریم، حتی اگر این تصمیمات نادرست باشند. به عنوان مثال، اگر یک شخص در گذشته هزینه‌های زیادی را در دارایی‌های مشهود (طلا، خودرو، ملک و …) داشته باشد، ممکن است از سرمایه‌گذاری در این بخش خودداری کند، حتی اگر این سرمایه‌گذاری می‌توانست سودآور باشد.
5. سوگیری انحراف تصویر: این سوگیری به این معناست که ما تصویر نادرستی از یک فرصت سرمایه‌گذاری داریم و به دلیل تأثیر گذاری عوامل خارجی، این تصویر را به عنوان حقیقت در نظر می‌گیریم. به عنوان مثال، اگر یک فرصت سرمایه‌گذاری در بازار سهام وجود داشته باشد، اما رسانه‌ها و مردم به علت رویدادهای خاصی تصویر نامناسبی از بازار سهام داشته باشند؛ ممکن است افراد به دلیل سوگیری انحراف تصویر، از سرمایه‌گذاری در این فرصت خودداری کنند.
6. سوگیری تحلیلی: این سوگیری به این معناست که ما به دنبال تحلیل دقیق و کامل یک فرصت سرمایه‌گذاری هستیم و اطلاعات کافی را جمع‌آوری می‌کنیم، اما به دلیل پیچیدگی اطلاعات، تصمیم‌گیری را به تعویق می‌اندازیم و فرصت را از دست می‌دهیم.
7. سوگیری تحلیلی معکوس: این سوگیری به این معناست که ما به دلیل تمایل به تحلیل ساده و اختصاری، اطلاعات کافی را جمع‌آوری نمی‌کنیم و تصمیم‌های نادرستی را اتخاذ می‌کنیم. به عنوان مثال، اگر یک شخص به دلیل تمایل به تصمیم‌گیری سریع، بدون تحلیل دقیق و کامل اطلاعات، به سرمایه‌گذاری در یک فرصت نامناسب پرداخته باشد، ممکن است از سودآوری بیشتری که با تحلیل کامل اطلاعات ممکن است به دست آورد، محروم شود.
8. سوگیری انحراف آینده: این سوگیری به این معناست که ما به دلیل ترس از وقوع رویدادهای نامطلوب در آینده، تصمیم‌گیری‌های نامناسبی را اتخاذ می‌کنیم. به عنوان مثال، اگر یک شخص به دلیل ترس از از دست دادن پس‌اندازهای خود، تمایل داشته باشد به سرمایه‌گذاری در فرصت‌های کم‌ریسک بازار پول اعتماد کند، ممکن است از فرصت‌های سودآور بیشتر در بازار سهام با ریسک بالا بازماند.
9. سوگیری انحراف قطعی: این سوگیری به این معناست که ما به دلیل تمایل به قطعیت، تصمیم‌های خود را بر اساس اطلاعات گذشته و الگوهای شناخته شده می‌گیریم و به اطلاعات جدید و نوآوری‌هایی که ممکن است فرصت‌های جدیدی را برایمان فراهم کنند، توجه نمی‌کنیم.
10. سوگیری انحراف شخصیتی: این سوگیری به این معناست که ما به دلیل تفاوت‌های شخصیتی، انتخاب‌های نادرستی را انجام می‌دهیم. به عنوان مثال، افرادی که تمایل دارند به دنبال ریسک باشند، ممکن است به سرمایه‌گذاری در فرصت‌های با ریسک بالا نیز تمایل داشته باشند، در حالی که افرادی که به دنبال امنیت هستند، به سرمایه‌گذاری در فرصت‌های کم‌ریسک تمایل دارند.
این تعدادی از سوگیری‌های مالی رفتاری هستند که در فرآیند تصمیم‌گیری ما ممکن است به وجود بیایند. شناخت این سوگیری‌ها و آگاهی از آن‌ها می‌تواند به ما کمک کند تا تصمیمات بهتری بگیریم و از دست دادن فرصت‌های سودآور جلوگیری کنیم.
راه‌های مقابله با سوگیری‌های مالی
از آنجا که این رفتارهای مالی میان تمامی افراد مشترک است؛ راه‌های مقابله با آن نیز بین همگان مشترک است. برای اینکه دچار سوگیری‌های مالی نشوید با کمک گرفتن از روش‌های زیر می‌توانید میزان خطای خود را کاهش دهید:
1. ایجاد آگاهی و آموزش: شناخت سوگیری‌های مالی رفتاری و آگاهی از آن‌ها، اولین قدم برای پیشگیری از آن‌ها است. با آموزش خود درباره سوگیری‌های مالی رفتاری، می‌توانید بهتر در فرآیند تصمیم‌گیری خود عمل کنید.
2. تعیین هدف: تعیین هدف و اهداف مالی و شخصی، می‌تواند کمک کند تا تمرکز خود را بر روی اهداف خود بیشتر کنید و از سوگیری‌های مالی رفتاری جلوگیری کنید.
3. مدیریت ریسک: مدیریت ریسک و تعیین میزان ریسک قابل قبول برای خود، می‌تواند به شما کمک کند تا در انتخاب فرصت‌های سرمایه‌گذاری مراقبت کنید و از ریسکهای نامناسب جلوگیری کنید.
4. تحلیل دقیق: برای جلوگیری از سوگیری‌های تحلیلی، باید به تحلیل دقیق و کامل اطلاعات توجه کنید و تصمیم‌گیری را بر اساس آن‌ها انجام دهید.
5. مشاوره: مشاوره با متخصصان مالی، می‌تواند به شما کمک کند تا بهتر در فرآیند تصمیم‌گیری خود عمل کنید و از سوگیری‌های مالی رفتاری جلوگیری کنید.
6. داشتن برنامه مالی: داشتن برنامه مالی و پیش‌بینی برای آینده، می‌تواند به شما کمک کند تا از سوگیری‌های مالی رفتاری جلوگیری کنید و به اهداف خود دست یابید.
7. ارزیابی تصمیمات گذشته: ارزیابی تصمیم‌گیری‌های گذشته خود و شناخت اشتباهات، می‌تواند به شما کمک کند تا در آینده بهتر در فرآیند تصمیم‌گیری عمل کنید و از سوگیری‌های مالی رفتاری جلوگیری کنید.
8. ابزارهای خودکار: استفاده از ابزارهای خودکار و الگوریتم‌های سرمایه‌گذاری، می‌تواند به شما کمک کند تا به صورت عقلانی‌تر و بدون تأثیر سوگیری‌های مالی رفتاری، تصمیم‌گیری کنید.
با استفاده از این راهکارها، می‌توانید از سوگیری‌های مالی رفتاری جلوگیری کنید و بهتر در فرآیند تصمیم‌گیری خود عمل کنید.
جمع بندی
مالی رفتاری یک حوزه مهم از اقتصاد است که می‌تواند به بهتر درک کردن عوامل روانی که بر تصمیمات مالی ما تأثیر می‌گذارند، کمک کند. با شناخت نقش احساسات، تعصبات و عوامل اجتماعی و فرهنگی، می‌توانیم راهبردهایی برای اتخاذ تصمیمات مالی با اطلاعات بیشتر و بهتر پیشنهاد دهیم. برای رسیدن به اهداف مالی و جلوگیری از اشتباهات گرانبهایی مانند بدهی، تصمیمات نادرست در سرمایه‌گذاری و …، شناخت اصول مالی رفتاری می‌تواند به ما کمک کند.
